Çocuk Merkezli Oyun Terapisi

Yönlendirmesiz oyun terapisi olarak da bilinen çocuk merkezli oyun terapisinin (ÇMOT) temel ilkeleri, çocuğun büyüme, olgunlaşma, gelişme, kendini yönlendirme ve kendini gerçekleştirme doğrultusunda doğuştan gelen bir kapasite ve yeteneğe sahip olduğu yönünde derin bir inancı yansıtır. ÇMOT, çocuk ve anlayışlı bir terapist arasındaki terapötik ilişkinin önemini vurgular. Sorun üzerine odaklanmak ve sorunları düzeltme yolları aramaya çalışmak yerine, çocukla “birlikte olma” sürecini önemser ve çocuğun hayatı nasıl algıladığını anlamayı öncelikli hedef haline getirir.

Terapötik bir araç olarak oyunun kullanılması fikri ÇMOT’nin merkezinde yer almaktadır. Çocuk merkezli oyun terapistleri oyunun, çocuğun duygu, düşünce ve endişelerini ifade ettiği; travmatik yaşantılarının üstesinden geldiği; başa çıkma ve problem çözme stratejilerini öğrendiği başlıca yol olduğuna inanmaktadır. Seanslar esnasındaki terapötik oyun, ebeveynler ve çocukları arasındaki gündelik oyun etkileşimlerinden farklı olarak yönlendirmesizdir ve çocuğun öncülüğü doğrultusunda şekillenir.

Filial Terapi

Filial terapi (FT), anne-babaların kendi çocuklarının psikolojik iyilik halini geliştirmekten birinci derecede sorumlu olduğu yapılandırılmış, kısa süreli ve etkinliği kanıtlanmış bir oyun terapisi modelidir. Filial terapide, ebeveynlere çocukları ile nasıl çocuk merkezli oyun terapisi seansları yürütecekleri öğretilir. Bu seanslar esnasında anne-babaya yakından rehberlik edilir ve son olarak da terapi sırasında öğrenilen ebeveynlik becerilerinin anne-babalar ve çocukları arasındaki gündelik ilişkilere nasıl taşınabileceği konusunda yardımcı olunur.

FT’de de hem ebeveynler hem de çocuklar kendi sorunlarına çözüm üretme ve daha olumlu benlik algısı geliştirme kapasitesine sahip olarak görülürler. Genellikle çocuklarını terapist tarafından “düzeltilmeleri” beklentisi taşıyarak terapiye getiren ebeveynler, çocuklarının güçlükleri ile kendi başlarına başa çıkamadıklarını düşündükleri için çaresizlik ve umutsuzluk hisseder. Bu noktada, daha iyi işlev görmeleri için onlara bir fırsat sunmak ebeveynleri güçlendirir ve onların olumsuz duygularını azaltır. Filial terapi, ebeveyn-çocuk ilişkisi başta gelmek üzere tüm aile üyeleri arasındaki ilişkileri güçlendirmekte ve ebeveynlerin yeni ve etkili ebeveynlik becerileri edinmesine yardım etmektedir. Böylece ebeveynler terapi sonlandıktan sonra da karşılaştıkları güçlüklerle başa çıkma konusunda etkili bir araca sahip olmaktadır.

Theraplay

Theraplay, bebekler ve birincil bakımverenleri (çoğunlukla anneleri) arasındaki güçlü bağlanma ilişkisini model alarak çocukların yaşadıkları bir dizi duygusal ve sosyal güçlüğün üstesinden gelmelerine yardımcı olmayı hedefleyen yapılandırılmış ve kısa süreli bir terapi modelidir. Bebeklik döneminde temelleri atılan bağlanma ilişkisi, çocukluk ve hatta yetişkinlik döneminde kurulan tüm ilişkilere yön verir. Sağlıklı bağlanma geliştirmiş çocuklar kendilerine ve diğerlerine güvenir, değerli bir insan olduklarına dair güçlü bir inanç taşır ve diğerleriyle derin ilişkiler kurma konusunda istekli ve cesur hareket eder. Theraplay ile, çocuklar ve ebeveynleri arasında çeşitli nedenlerle tam anlamıyla kurulamamış güvenli bağlanma ilişkilerini onarmak ve böylece çocuklarda psikolojik iyileşmeyi harekete geçirmek amaçlamaktadır.

Theraplay seansları öncesinde ebeveynler ve çocukları arasındaki belli başlı ilişki örüntülerini gözlemek için MEM (Marschak Etkileşim Metodu) adı verilen özel bir değerlendirme uygulanmaktadır. Aile ile yapılan ayrıntılı görüşme ve MEM değerlendirme sonuçlarına göre çocuk ve ebeveynleri arasındaki ilişkinin hangi noktalarda desteklenmesi gerektiğine dayalı bir terapi programı belirlenmektedir. Belirlenen yapılandırılmış özellikteki oyunlar önce terapist ve çocuk arasında oynanır ve anne-babalar seanslara izleyici olarak katılır. Zaman içinde anne-babalar çocukları ile bu oyunları nasıl oynayacaklarını ve terapi seansını çocuklarının ihtiyaçlarına göre nasıl yönlendireceklerini öğrenir ve Theraplay seansları ev ortamına da taşınır.

Diğer oyun terapisi modellerinden farklı olarak, Theraplay’de oyuncaklar kullanılmaz. Esas olan çocukların önce terapistle, daha sonra da anne-babalarıyla girdiği oyuna dayalı ve olumlu duygular uyandıran etkileşimlerdir.

Bilişsel-Davranışçı Oyun Terapisi

Daha çok konuşarak kendini ifade etme ve okuma-yazma becerileri gelişmiş okul çağı çocuklarıyla kullanılan bilişsel-davranışçı oyun terapisi (BDOT) bilişsel-davranışçı kuramın teori ve teknikleri ile oyun terapisinin temel ilkelerini birleştirir. Bilişsel-Davranışçı Oyun Terapisi’nde çocukların duygu, düşünce ve davranışlarına dair farkındalıklarını geliştirmek; çocukların çarpık düşünce ve inançlarını gözden geçirerek duygu ve davranışlar üzerinde kontrol kazanmalarına ve daha etkili başa çıkma mekanizmaları öğrenmelerine yardım etmek amaçlanır. Çocukların esas iletişim aracının oyun olduğundan hareketle, çocuklarla oynanan yapılandırılmış ve yarı-yapılandırılmış oyunlar içinde sistematik duyarsızlaştırma, pekiştirme, şekil verme gibi davranışsal müdahaleler kullanılır. Çocuklara işlevsel olmayan düşüncelerini daha işlevsel olanlarla değiştirmeleri öğretilir. Terapide hikâye okuma ve canlandırma, kuklalarla ve oyuncak hayvanlarla canlandırma yapma, resim çizme gibi tekniklere sık sık başvurulur. Ayrıca gevşeme egzersizleri ve nefes alma gibi yöntemler öğretilerek çocukların bedensel rahatlama ve kontrol kazanmalarına yardımcı olunur.

BDOT, diğer oyun terapisi modellerine göre terapistin daha fazla yönlendiriciliğini içerir. Ev ödevi gibi uygulamalarla terapi esnasında elde edilen kazanımların diğer ortamlara genellenmesi hedeflenir.